Öncüllerin sonucu zorunlu kıldığı her akıl yürütmeye (reasoning) tümdengelim (deduction) denir. Bir önerme, gerçeklerle örtüştüğü ya da uyuştuğu sürece ya da olaylar, önermenin betimlediği biçimde geliştiği sürece “doğrudur”. [1]
Her açıklamanın mantıksal temel şeması, öncülleri, kuramdan ve çıkış noktası koşullarından türeyen, vargısı da explikandum (açıklayabileceğimizi umduğumuz) olan mantıksal tümdengelimli çıkarımdır.
Tümdengelimsel mantık, mantıksal çıkarımların ya da mantıksal neden-sonuç ilişkisinin geçerliliği kuramıdır. Mantıksal bir neden-sonuç ilişkisinin geçerliliği için gerekli ve önemli koşul şudur: Geçerli bir çıkarımın öncülleri eğer doğruysa, vargısı da doğru olmak zorundadır.
Eğer geçerli bir çıkarımda vargı yanlış ise, tüm öncüllerin doğru olması mümkün değildir. Dolayısıyla, tümdegelimsel mantık, yalnızca öncüllerden vargıya doğrunun aktarılması değil, aynı zamanda da vargıdan, en azından öncüllerden birine yanlışlığın geri aktarılması kuramıdır.
Bilimde kuramlarla, yani tümdengelimsel sistemlerle, çalışılmasının iki nedeni vardır:
Birincisi, bir kuram ya da tümdengelimsel sistem, açıklama girişimidir ve bu nedenle, bilimsel bir problemi çözme girişimidir.
İkincisi, kuram, yani tümdengelimsel sistem, çıkarımlarıyla rasyonel açıdan eleştirilebilir bir önermedir; yani rasyonel eleştiriden geçen bir çözüm önerisidir. [2]
[1] Ahmet Arslan, Felsefeye Giriş.
[2] Karl Popper, Daha İyi Bir Dünya Arayışı.
P o s t — B l o g 